جوان آنلاین: تخم ماهی خاویار جزء گران‌ترین خوراکی‌های دنیا است و خاویار ایرانی از جهت کیفیت در فهرست بهترین‌ها در تمام کشور‌ها شناخته می‌شود. اگر قرار باشد خاویار را بشناسیم باید ابتدا نام «خزر» را جست‌وجو کنیم. تا چند دهه قبل بیش از ۹۰ درصد خاویار جهان از دریاچه خزر تأمین می‌شد و این اکوسیستم به عنوان بزرگترین منبع این ماهیان مطرح بود. اما به مرور میزان تولید خاویار در خزر کاهش یافت تا جایی که عنوان می‌شد شاید دیگر نتوان در این آب‌ها خاویاری به دست آورد. با این حال و با اقدامات انجام شده، هم اکنون در ۲۲ استان ایران پرورش ماهی خاویار در دستور کار قرار دارد و با اینکه تعهد تولید یک میلیون بچه ماهی خاویاری در گیلان محقق شده، پیش‌بینی مدیرکل شیلات این استان رشد ۵۰ درصدی تولید بچه ماهیان خاویاری در سال جاری است.
خاویار فیل ماهی جزء بهترین و گران‌ترین خاویار‌های جهان است که در ایران به دست می‌آید. اما پایین بودن درصد بقای بچه ماهیان خاویاری تولیدی از هر قطعه مولد در مراکز تکثیر و بالا بودن درصد تلفات از مرحله لقاح تا مرحله‌ی سه گرمی به خصوص در گونه فیل‌ماهی از جمله چالش‌های موجود درعرصه تولید خاویار به شمار می‌آید. به طوری‌که عدم رضایت‌مندی بهره‌بردارن از اثر بخشی پایین خدمات کارشناسی فنی بهداشتی در مزارع تکثیر ماهیان خاویاری و همچنین لحاظ نشدن حوزه فعالیت پرورش ماهیان خاویاری در لیست مشاغل خانگی زیر بخش شیلات در تفاهمنامه فی مابین سازمان شیلات ایران با سازمان دامپزشکی کشور موجب شده تا چالش‌های زیادی در این عرصه به وجود بیاید.
اما ایران خوب می‌داند که نباید میدان تولید خاویار را به دست رقبا بدهد و بر همین اساس با توجه به روند رشد و توسعه صنعت پرورش ماهیان خاویاری در کشور و افزایش بازدهی مزارع در آینده نزدیک، می‌توان جایگاه قابل قبول‌تری در تجارت خاویار دنیا به دست آورد.
آنطور که مدیر کل دفتر بازسازی و حفاظت از ذخایر ژنتیکی آبزیان سازمان شیلات ایران اعلام کرده، توسعه ماهیان خاویاری از دو دهه گذشته افزایش داشته و در حال حاضر در ۲۲ استان، ۱۹۵ مزرعه خاویار وجود دارد و به مرور بر تعداد آن‌ها افزوده خواهد شد.
ناصر کرمی راد با بیان اینکه از ۱۹۵ مزرعه خاویار، ۱۵۰ مزرعه دارای پروانه با تولید در حجم بالاست و ۴۵ مزرعه دیگر جز مزارع خانگی، بیشتر در استان گیلان مستقر هستند، ادامه می‌دهد: «کل مزارع در ۲۲ استان دارای پروانه تولید با ظرفیت ۸ هزار و ۵۰۰ تن برای تولید گوشت ماهی و ۱۲۰ تن برای تولید خاویار است و این درحالی است که هدف‌گذاری تا پایان سال ۱۴۰۴ برای تولید ۱۰هزار تن گوشت و ۱۰۰تن خاویار پرورشی بود و اکنون بیش از اهداف تعیین شده ظرفیت‌سازی صورت گرفته است.»
زمانبر بودن تولید خاویار یکی از دلایل گرانی آن است. زیرا ماهی‌های خاویاری دیر به بلوغ جنسی می‌رسند و برای فیل ماهی که بهترین ماهی خاویاری در دنیاست در طبیعت ۱۲ تا ۱۷ سال و در محیط پرورشی هشت تا ۱۰ سال زمان صرف می‌شود تا این ماهی تولید خاویار کند.
با این اوصاف، یکی از اتفاقات خوب برای حفظ نسل ماهیان خاویاری در دریای خزر ممنوعیت صید تجاری آنهاست.
از سال ۲۰۱۰ میلادی تا کنون کشور‌های حاشیه دریای خزر در قالب کمیسیون حفاظت از منابع آبزی دریای خزر، صید تجاری ماهی‌های خاویاری را ممنوع کردند و اگر هم صیدی انجام می‌شود، فقط برای بازسازی ذخایر و کار‌های تحقیقاتی صورت می‌گیرد.
از تولید تا دلسردی
مدیرکل شیلات گیلان از پیش‌بینی رشد ۵۰ درصدی تولید بچه ماهیان خاویاری در این استان خبر داده و می‌گوید: «در حال حاضر تعهد تولید یک میلیون بچه ماهی خاویاری در گیلان محقق شده است.»
کوروش خلیلی با اشاره به فعالیت سه مرکز بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری در استان ادامه می‌دهد: «گیلان در حوزه بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری و استخوانی پیشتاز است و اقدامات خوبی در بخش‌های مختلف در این منطقه صورت گرفته است.»
وی از تکثیر چهار جفت گونه قره برون در مرکز بازسازی ذخایر شهید بهشتی رشت خبر داده و با تأکید بر اینکه این اقدام گام بزرگی در انجام تعهدات سازمانی شیلات در حوزه ذخایر ماهیان خاویاری است، این ماهیان را شناسنامه خزر معرفی می‌کند.
مدیرکل شیلات گیلان با اشاره به اینکه حفظ ذخایر ماهیان خاویاری برای تحقق اقتصاد دریا محور بسیار ارزشمند و حیاتی است، بر لزوم حفظ ژنتیکی و ذخایر این گونه از ماهیان تأکید کرده و ادامه می‌دهد: «گیلان در حوزه مدیریت توسعه ماهیان خاویاری در سال گذشته جزء استان‌های برتر کشور شناخته شد.»
خلیلی با اشاره به شرایط خوب و اقدامات مؤثر انجام شده در مراکز بازسازی ذخایر ماهیان خاویاری در گیلان اضافه می‌کند: «هم اکنون به تعهدی که در رابطه با تولید یک میلیون بچه ماهی در مراکز بازسازی داشته‌ایم رسیده‌ایم و پیش‌بینی می‌شود که امسال به رشد ۵۰درصدی در تولید بچه ماهی برسیم.»
وی با بیان اینکه اواخر خرداد فصل رهاسازی بچه ماهیان خاویاری در گیلان آغاز می‌شود، می‌گوید: «رهاسازی بچه ماهیان خاویاری به شرایط فیزیک و شیمی و همچنین تأمین تغذیه رودخانه‌ها بستگی دارد.»
مجموع تولید خاویار دو استان گیلان و مازندران حدود ۸۰ درصد از خاویار ایران است. اما از آنجا که سرمایه‌گذاری در عرصه‌ماهیان خاویاری طولانی مدت است، بسیاری از سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند روی آبزیان زود بازده نظیر قزل‌آلا و میگو سرمایه‌گذاری کنند و البته آن‌هایی هم که قدم در عرصه‌پرورش ماهیان خاویاری می‌گذارند، با مشکلات بسیاری دست به گریبان می‌شوند. به همین سبب این عرصه نیازمند پشتیبانی است، ولی تولیدکنندگان ماهیان خاویاری از واردات بچه ماهی بدون هماهنگی و مشورت با آنان و متخصصان گله‌مند هستند.
ضمن اینکه تسهیلاتی برای حمایت از تولید خاویار وجود ندارد و بیمه‌ها نیز به سبب ریسک بالای این کار حاضر به بیمه کردن ماهیان خاویاری نیستند. از سویی وام‌های دولتی دارای چنان پروسه پیچیده‌ای هستند که سرمایه گذاران از پیگیری و دریافتش صرف نظر می‌کنند. باید توجه داشت که تسهیلاتی نظیر معافیت‌های ارزی و مالیاتی اگر در نظر گرفته شود، موجب حمایت از تولید خاویار می‌شود. در واقع باید مشوق‌های دولتی لحاظ شود تا دست کم افرادی که در این عرصه سرمایه‌گذاری می‌کنند و به فعالیت می‌پردازند به ادامه مسیر ترغیب شوند.
